Reisverslag met foto's: Leven voor de Dood

Hallo,

Tijdens het plaatsen van het reisverslag gisteren viel het stroom uit en is het niet in z'n geheel en zonder foto's geplaatste zagen we. Daarom nog een herkansing. Onderaan het reisverslag vind je een linkje naar foto's van de Toraja, de ceremonie, de hangende en rotsgraven, babygrafjes in boom en buffelgevechten.

Groet,

Ben en Karin

In het midden van Sulawesi, ligt 'Torajaland', een gebied dat bekend staat om bijzondere architectuur, begrafenisrituelen en koffie. De reis naar het Tana Torajagebied, en specifiek Polopo naar Rantepao, is niet aan te bevelen voor mensen die lijden aan wagenziekte. Haarspeldbochten, kuilen, weggespoeld asfalt- urenlang slingert de weg door een eindeloos en prachtig berggebied. De bergen worden hoger en we rijden langs honderden meters diepe ravijnen, met schitterende vergezichten.

In het bergachtige Toraja houdt de gelijknamige bevolking oude gebruiken in ere en wordt de dood gevierd. De Toraja leven in traditionele houten huizen en komen van oorsprong uit Indo-China en zijn per boot naar dit gebied gekomen. Het was nogal een roemrucht zeevaardersvolk, het volk leefde geïsoleerd en werd gevreesd om de oorlogszucht en koppensnellerspraktijken. Naar het schijnt wisten de Toraja niet hoe ze huizen moesten bouwen en hebben ze de hen bekende boot gebouwd en deze op palen gezet. Later is dit verfijnd en in de daken van de huizen zie je de vorm van de schepen terug. Hoe hoger de punt van het dak of hoe groter het huis geeft de status weer van upper-class, middle-class of lower-class. De entree van de huizen is altijd noordwaarts (de kant vanwaar ze kwamen). De huizen, met bijzondere daken, staan naast elkaar en er zijn tegenover bijpassende rijstopslaggebouwen. De woningen staan nog altijd op palen en zijn schitterend gedecoreerd met houtsnijwerk, met geometrische vormen en dierenmotieven waarbij de kleuren en vormen vele culturele en religieuze betekenissen weergeven. Bij alle huizen siert een houten buffelkop de centrale pilaar van het huis. Daaronder en boven hangen vaak tientallen buffelhoorns, welke afkomstig zijn van ceremonies. Hoe meer hoorns, des te groter de status van de familie.

Ondanks de vele animistische invloeden zijn de meeste Toraja christenen. Kerkleiders hebben de traditionele gebruiken zonder probleem in het christendom opgenomen. Uniek zijn de rituele begrafenissen van de Toraja. Afhankelijk van hoe rijk de familie is, kunnen de begrafenisrituelen en -ceremonies wel tot een week duren. Er vinden in besloten kring diners en ceremoniële dansen plaats, maar het hoogtepunt zijn de rituele slachtingen van varkens en buffels. Dit vindt niet meteen plaats na het overlijden, maar kan maanden of zelfs jaren erna zijn en is afhankelijk of de familie nog moet sparen voor voldoende buffels voor de rituele slachting als onderdeel van de begrafenisrituelen, onderkomen en eten voor gasten etc etc. Tot die tijd staat de kist in het familiehuis, is het lichaam na het overlijden behandeld met formaline (waardoor het niet gaat stinken) en tot aan de begrafenisceremonie(s) spreekt men niet over de dode/overledene maar typeren ze de betreffende persoon als "een zieke". Er wordt regelmatig een bordje eten of drinken bij de kist gezet, om de zieke goed bij te staan in de voorbereiding dat de ziel naar de hemel gaat tijdens de ceremoniële activiteiten. Het doden van de dieren draagt bij zodat de zieke voldoende kracht heeft om naar het hiernamaals te gaan. Varkens, maar vooral buffels zijn de sterkste dieren en hebben een sterke ziel en door deze te doden tijdens de ceremonie ondersteunen deze zielen de overledene naar de hemel.

Bij een ceremonie van een rijk persoon of iemand van adel kunnen wel honderden dieren worden geslacht. Deze dieren worden door familie en bekenden geschonken aan de familie van de overledene. Hoe groter het geschenk een familie geeft, des te meer de familie later ook terugontvangt bij een volgende overlijdensceremonie. Nauwgezet wordt bijgehouden wie wat heeft gegeven, zodat dit later geretourneerd kan worden aan de betreffende familie. De lengte van de hoorns van een buffel worden genoteerd, zodat later geen kleinere buffel wordt gegeven of wordt ontvangen. Het kan dus zijn dat als de voorouders groot hebben uitpakt en dat ditzelfde of nog meer later ook van de andere familie verwacht wordt. Kun je daar tijdens het leven niet aan voldoen? Geen probleem, de schuld schuift door naar de kinderen of de kleinkinderen. Je kan dus behoorlijk in het krijt komen te staan als familie/kind, een heel ingewikkeld systeem. Prijzen van buffels kunnen oplopen tot exhorbitant hoge bedragen, vooral de witte buffels die schaars zijn kunnen wel (tien)duizenden euro's kosten. Er worden geen kaarten gestuurd van een uitvaart, er wordt verwacht dat iedereen die nog een schuld heeft uitstaan, aanwezig zal zijn met offers.

Als buitenlandse gast ben je welkom bij de ceremonies, daar maken Torajas geen probleem van, als toerist ben je immers een bron van inkomsten. Op de dag dat wij in het gebied waren, zou er ook een slachtingsritueel plaatsvinden. Het gekke was dat we niet wisten naar wiens ceremonie we gingen, maar wel dat we gingen. Gehuld in zwarte bovenkleding en met een van toeristen verwachte slof cigaretten als offer, trokken we met de gids Manda, chauffeur Ubi en een relaxte Nederlandse Mark (de avond ervoor hadden we elkaar ontmoet) een dag door het Torajagebied. De beschrijvingen (en foto's) laten mogelijk weinig aan de verbeelding over. Toch zijn we blij dat we de ceremonie vrijwel volledig hebben bijgewoond, terwijl veel toeristen heel snel vertrokken en plaatsen we dit reisverslag met enkele foto's. Juist omdat dit volk zo leeft voor de dood. Door te blijven en daardoor alle ceremoniële rituelen gade te slaan, werd het verhaal voor ons completer en hadden we meer vrede dan toen de slachtceremonie net begon en onze magen en principes protesteerden.

Waar wij de ceremonie bijwoonden was de dag ervoor "varkensdag" en op de dag zelf "buffeldag". Het was even slikken toen we het dorpje en het pleintje opliepen en het feest bijna al begon en we 17 grote genummerde buffels zagen, ieder aan een touw en vastgehouden door hun verzorger. Zouden die allemaal de dood ingejaagd worden omwille van één overledene?? Onze magen en gedachten draaide volle toeren. Veel tijd hadden we niet om na te denken, want binnen enkele minuten werd één van de grootste buffels centraal op het pleintje met één poot vastgebonden aan een in de grond gezekerde balk en voor we er erg in hadden werd de buffel met een slag in de halsslagader neergestoken en spoot het bloed uit het gapende gat. Het beest stortte ter aarde, richtte zich omhoog, terwijl de liters bloed het plein op liepen en terwijl de buffel voor z'n leven vocht werd de volgende al in gereedheid gebracht. Deze werd niet vastgebonden, de begeleider bleef bij de buffel en met enkele fikse halen ontstond ook daar een gapend bloedend gat ter hoogte van de hals. Zo ging dit zeven keer door, met tussenpozen van een minuut of 5. Op het plein liep een professioneel uitziende cameraploeg beelden te maken van de slachting, voor de familie.
Wij vonden het opvallend dat de buffels bij het aanzien van hun lijdende broeders gewoon kalm bleven en tijdens het sterfproces geen geluid maakten...
De andere geschonken buffels werden niet geofferd (gelukkig) en waren reeds afgevoerd naar een rijstveld of grasland. De laatste buffel, een hele grote, werd op islamitische wijze gedood en eerst helemaal vastgebonden en op een andere manier in de keel gesneden zodat het vlees halal zou zijn. De buffels vielen soms bloedend over elkaar heen, crepeerden, smeten zichzelf met hun kop op de grond en bleven zeker 10 minuten bewegen. De halal-slachting was noodzakelijk omdat er ook islamitische vleesontvangers aanwezig waren.

Het vlees wordt ter plaatse verdeeld en/of bereid. Dat gaat niet zomaar. Daarvoor moeten de buffels eerst gevild, uitgebeend en in stukken gesneden worden, vervolgens worden de organen gesorteerd, maaginhoud (gras) op een wagen geschept evenals de mest uit de darmen etc (beiden worden weer als mest voor het land gebruikt). Dit klinkt goor en dat was ook (even).

De slagers en de villers lopen op hun slippertjes door de plassen bloed. Je weet niet wat je ziet en af en toe vult je neus zich met een zweem van in de hete zon drogend bloed. De benen van de buffel worden gesorteerd en de verzorger van de buffel krijgt sowieso een poot net als de schenker. De verzorger/schenker van de buffel ontvangt ook de huid van de buffel (om te verkopen). De smaak van het vlees moet van goede kwaliteit zijn volgens de Toraja, omdat de buffels hun hele leven niet hebben hoeven werken.

De ceremonie die wij bijwoonden was voor een 93 jarige man, van redelijk welgestelde komaf die 6 maanden geleden was overleden. En ja, we hebben echt op het punt gestaan om te vertrekken.
Alle vragen schieten door je hoofd: Wil je dit wel zien? - Is dit wel gepast? - Wat doe ik hier? - Wie was de dode eigenlijk waarvoor dit wordt gedaan? - Wat vindt de partij van de dieren (of stieren)? - Moeten we hier niet weg? - Mag/moet ik hier iets van zeggen? - Wie zijn wij om hier een oordeel over te geven? En vooral deze laatste vraag heeft ons er toe gebracht om op gepaste afstand de rituelen gade te (blijven) slaan, hoe rillerig we er ook van werden.

We hebben enkele uren op het terrein rondgebracht en onze gids Manda legde alles heel zorgvuldig uit en we konden alles wat er in ons op kwam, aan haar vragen. Dat was heel prettig. Plotseling nodigde de familie ons uit in de VIP-tent. Zo konden we ons offer voor de familie overhandigen. De slof sigaretten werd hartelijk in ontvangst genomen door een zoon van de overledene. Hij sprak zeer goed engels en nodigde ons uit voor koffie. We kregen daarbij ook cake (volgens de zoon kon dat inderdaad nog wel eens een Nederlands gebruik zijn) en andere lekkernijen. Heel ontspannen wilde hij van alles van ons weten, vertelde hij veel over zijn familie (zijn moeder was overleden aan longkanker....sta je dan met je slof sigaretten) en waar deze in over Sulawesi, Indonesië en ook in andere landen woonden. Het is dus ingewikkeld iedereen bij elkaar te krijgen voor een ceremonie. De datum van deze ceremonie is dus gezamenlijk afstemd en ook met het oog op de verkiezingen in december was dit voor hen de beste periode voor hun ceremonie. Ook zij die ver van de geboortegrond wonen en veel geld verdienen doen mee met de voorouderlijke gebruiken. Hiermee bestaat het risico dat de tradities van de besloten Torajagemeenschap afhankelijk worden van hen die ver wonen, maar daar weten we te weinig van.
Duidelijk is dat iedereen terugkeert als een familielid wordt begraven.
De hele organisatie, het neerzetten van tijdelijke Torajahuizen om gasten te laten slapen, zag er super professioneel uit en daar zijn dus speciale organisaties voor. Iedereen leek ook te weten wat hij/zij moest doen.

Na de rituelen en ceremonies wordt een Toraja begraven. Of dit op dezelfde dag of de dag erna is, is ons eigenlijk niet helemaal duidelijk geworden realiseren we ons nu. We weten wel dat het meest gebruikelijke is dat de overledene in een 'huis'/graf wordt bijgezet. Dit is een soort graftombe, soms in de Toraja stijl. In het verleden werden ze bijgeplaatst in hangende graven in rotsen/grotten. Uiteindelijk vergaat het hout en zo kan het dus zijn dat je enigszins luguber tussen de schedels en botten doorloopt om de nog overgebleven kisten te aanschouwen. Wat nog wel gebeurt is dat men familie in rotsgraven begraaft. Er wordt een gat in een rots gemaakt en daar kunnen één of meerdere kisten worden (bij) gezet. Deze ruimte wordt vervolgens afgedekt met een deurtje om wilde dieren op afstand te houden. Zowel bij de hangende graven, als bij de graven in de rotsen kijken houten poppen (tautau's) statig op je neer en deze zijn een soort van look-a-like-poppen en stellen de overleden familieleden voor. De upper- en lowerclass worden niet zij aan zij begraven, maar apart van elkaar.
Op deze plaatsen gaat men trouwens gewoon door met offeren, omdat men gelooft dat overleden personen in het volgende leven dingen uit deze wereld nodig hebben. Je ziet dus water, (veeel) sigaretten en geld liggen.

Daarnaast heeft elk dorp een boom waar te vroeg geboren en overleden baby's in begraven worden. Een overleden baby krijgt geen (grote) ceremonie. In de stam wordt een opening gemaakt, daarin wordt de overleden baby rechtop geplaatst en dit wordt vervolgens met een matje van palmvezels en spijkers dichtgemaakt. Na een jaar of 15 is de boom om het babylijfje dichtgegroeid en is de ziel van de baby beschermd. In de bast van de boom zie je dan een soort vierkant litteken (vakje). Het idee van de overleden baby in de boom is dat de baby melk (sap) van de boom krijgt en de boom de weg tussen hemel en aarde symboliseert. Bij het groeien van de boom komen de graven steeds hoger, waardoor de ziel uiteindelijk het hiernamaals zal bereiken.
Allemaal behoorlijk indrukwekkend en zo anders dan we zelf gewend zijn.

Tijdens de lunch hebben we de lokale specialiteit pa'piong geproefd. Dat is een mix van varkens- of rundvlees, groenten, kruiden en kokos, die in een stuk bamboe een hele dag boven vuur is gestoofd. Het kon ons niet heel erg goed bekoren, en zeker Ben hoefde de dagen erna geen ontbijt meer en behoorde tot de zieken